بخارا، شهری ایرانی در ازبکستان

بخارا یکی از شهرهای ازبکستان است که در جنوب این کشور و ۲۲۵ کیلومتری غرب سمرقند واقع شده است. ولایت بخارا در کانال شاهرود در دلتای رود زرافشان قرار دارد. با نگاه به نقشه‌ بخارا می‌بینید که این شهر بین دو شهر مهم دیگر یعنی سمرقند و خیوه واقع شده است. این شهر دارای دریایی از مساجد، مناره‌ها، آثار دستی، معماری سنتی، کاشی‌کاری و کاخ‌های قدیمی مانند ارگ بخارا است که در فضای مدرن شهر همچنان سرپا هستند. بخارا شهری است که با وجود مرمت و بازسازی‌های فراوان همچنان حس قدیمی خود را حفظ کرده است. در این مقاله قصد داریم به تاریخچه‌ی ولایت بخارا و دیدنی‌های آن بپردازیم.

[lwptoc]

[irp posts=”2639″ name=”با بلغارستان بیشتر آشنا شوید”]

[irp posts=”2583″ name=”آیا ارمنستان برای سفر مناسب است؟”]

  تاریخچه بخارا

تاریخ بنیان‌گذاری بخارا به قرن اول میلادی، و قدمت آن ممکن است حتی به قرن سوم یا چهارم پیش از میلاد هم برسد. این شهر در حاشیه‌ی تپه‌ای قرار دارد که زرتشتیان مراسم مذهبی خود را در آنجا برگزار می‌کردند و ایجاد این شهر نیز به آن‌ زمان برمی‌گردد.
زمانی که در سال ۷۰۹ میلادی بخارا توسط اعراب فتح شد، یکی از شهرهای مهم منطقه بود که در حاشیه‌ی مسیر ابریشم قرار داشت و در قرن نهم میلادی تبدیل به پایتخت حکومت سامانی شد. این شهر بعدها توسط قراختاییان، قراخانیان، چنگیز خان و تیمور لنگ فتح شد. درنهایت در سال ۱۵۰۶ میلادی، بخارا توسط سلسله‌ی شیبانیان فتح و از اواسط قرن ۱۶ تبدیل به پایتخت حکومت آن‌ها شد. ولایت بخارا در اواخر قرن ۱۶ به نهایت اهمیت خود دست‌یافت چراکه در آن زمان حکومت شیبانیان بیش‌تر بخش‌های آسیای مرکزی، شمال ایران و افغانستان را شامل می‌شد و به آن‌ها خانات بخارا می‌گفتند.
در سال ۱۸۶۸ خانات تحت قیومیت روسیه درآمدند و در سال ۱۹۲۰، ارتش سرخ آخرین امیر شیبانی را کنار گذاشت و نقشه بخارا تبدیل به بخشی از نقشه حکومت شوروی شد. زمانی که ازبکستان بالاخره به استقلال رسید، بخارا همچنان پایتخت این کشور باقی ماند.

[sc name=”highlight” text=”ولایت بخارا در اواخر قرن ۱۶ به نهایت اهمیت خود دست‌یافت چراکه در آن زمان حکومت شیبانیان بیش‌تر بخش‌های آسیای مرکزی، شمال ایران و افغانستان را شامل می‌شد.” ]

اماکن دیدنی بخارا

بخارا با بیش از ۱۴۰ یادواره‌ی معماری یک شهر موزه‌ی بزرگ است که علاقه‌مندان به معماری و تاریخ از گردش در آن سیر نمی‌شوند. شاید این شهر مقصد چندان معروفی برای تور انفرادی یا گروهی نباشد، اما بدون شک می‌تواند شما را مجذوب خود کند. در ادامه به معرفی این بناها می‌پردازیم:
بازارهای سرپوشیده: هرچند بازارهای سرپوشیده‌ی بخارا دیگر جنب‌وجوش سابق را ندارند و تنها چند دکه‌ی سوغاتی فروشی در آنجا وجود دارد، اما با قدم زدن در آن‌ها می‌توانید متوجه شوید که زمانی چقدر پر جنب‌وجوش و شلوغ بوده‌اند.
مناره‌ی کالون: اگر ازبکستان قدیم در یک چیز سرآمد باشد، طراحی و ساخت مناره است. دیواره‌ی مناره‌ی کالون از بسیاری از مناره‌های دیگر بخارا رنگ تیره‌تری دارد که با الگوهای آجری پیچیده‌ای تزئین شده است و همین مسئله دلیل منحصربه‌فرد بودن آن است. این سازه نه قرن قدمت دارد و زیبایی آن باعث شد که حتی چنگیز خان هم آن را نابود نکند.

 مسجد کالون: این فضای عظیم یکی از معدود اماکن در کنار جاده‌ی ابریشم ازبکستان است که پر از دکه‌ی سوغاتی نیست و تفاوت آن واضح است. این مکان تاریخی که هنوز هم برای عبادت از آن استفاده می‌شود، سرشار از آرامش است و شبکه‌ای از طاق‌های سفید ساده دورتادور حیاط و درختانی که در مرکز آن هستند را احاطه کرده است. مسجد کالون یکی از آرام‌ترین اماکن در میان هیاهوی شهر بخارا است.
 مدرسه‌ی میر عرب: دو گنبد آبی خیره‌کننده‌ای که بر فراز مدرسه‌ی میر عرب قرار دارد یکی از فوق‌العاده‌ترین مناظر بخارا است. این ساختمان آموزشی و مذهبی به همراه مناره و مسجد کالون، مرکز روحی بخارا را تشکیل می‌دهد. قدمت این ساختمان به قرن ۱۶ میلادی می‌رسد اما تاریخ دقیق ساخت آن مشخص نیست. گفته می‌شود این ساختمان به مناسبت پیروزی ارتش شیبانیان برابر شاه اسماعیل صفوی ساخته شد. این مدرسه یکی از نمادهای بخارا است و هنوز هم، محل آموزش و تحصیل علمای مذهبی بخارا است.
 ارگ بخارا: این مکان سکونتگاه خان‌های بخارا بود. بر اساس آخرین کاوش‌ها مشخص شده است که ساختمان اصلی این ارگ از۴ قرن پیش از میلاد مسیح در همین مکان وجود داشته است. براثر سال‌ها ساخت‌وساز و خرابی، یک تپه‌ی مصنوعی ۲۰ متری زیر ارگ بخارا ایجاد شد که لایه‌های بالایی آن در زمان آخرین امیران بخارایی درست شد. بخش چوبی ارگ در آتش‌سوزی سال ۱۹۲۰ از بین رفت. این ارگ برای خود یک شهر کوچک بود و شامل خانه‌ی مقامات دولتی و حکومتی، چندین باغ، نظمیه، اصطبل، انبار اسلحه، زندان، چندین مسجد و سکونتگاه امیر و همسرانش و آشنایان او بود. در ورودی ارگ بخارا، دروازه‌ی بزرگ آن به همراه دو برجی که در دو طرف آن قرار دارند توجه هرکسی را جلب می‌کنند اما جالب‌ترین یادواره‌ی این مکان اتاق تاج‌وتخت امیر بخارا است.

 مجموعه‌ی بولو حوض: مجموعه‌ی بولو حوض تنها یادواره‌ی حفظ شده در میدان ریگستان است. در نقشه بخارا، این مجموعه دقیقاً رو‌به‌روی ارگ بخارا است. این مجموعه شامل آب‌انبار، مسجد و مناره است. باستانی‌ترین بخش این مجموعه، حوض یا آب‌انبار آن است. در گذشته این آب‌انبارها منبع تأمین آب بسیاری از شهروندان بودند و متأسفانه باعث بیماری‌های بسیاری می‌شدند. بنابراین اغلب آن‌ها خشک شدند. مسجد بولو حوض در سال ۱۷۱۲ به دستور همسر امیر ساخته شد و گفته می‌شود امیر شاه مراد این مسجد را برای مردم عادی ساخت چون دوست داشت بین مردم حضور داشته باشد.
 خانقاه فیض‌آباد: خانقاه فیض‌آباد در پایان قرن ۱۶ توسط صوفی فیض‌آبادی معروف ساخته شد. این ساختمان دو کارکرد داشت. این مسجد خانقاه هم مکانی برای ادای نماز پنج‌گانه و نماز جمعه بود هم مکانی برای صوفیگری و اقامتگاهی موقت برای درویشان. خانقاه فیض‌آباد سازه‌ای فوق‌العاده‌ در زمان خود بود. تالار آن به بزرگی، بلندی و روشنی یک کاخ است. پاکی و ظرافت در تمام معماری خانقاه جریان دارد.
 میدان ریگستان: در غرب ارگ، قبل از سلطه‌ی اعراب بر این منطقه، میدان ریگستان وجود داشت. ساختمان‌های مدیریتی و دولتی و تعدادی کاخ تا قرن ۱۳ در این میدان وجود داشتند و پس‌ازآن بازارها سراسر این ناحیه را تسخیر کردند. در این میدان از شیر مرغ تا جان آدمیزاد همه‌چیز پیدا می‌شد و از مواد نوشتاری گرفته تا خوراکی می‌توانستند هر چیزی را در این بازار بزرگ تهیه کنند.

آب‌وهوا

بخارا یکی از گرم‌ترین مناطق ازبکستان است که دمای متوسط آن ۲۳ درجه سانتی‌گراد است. آب‌وهوای این ناحیه مطابق وضعیت آب‌وهوایی اروپای مرکزی است. بااینکه بخارا سرد و مرطوب است اما در طول سال چند ماه تابستانی زیبا هم دارد. در طول چند ماه از سال هوای بخارا گرم است و دما به بیش از ۲۵ درجه سانتی‌گراد و گاهی حتی تا ۳۸ درجه هم می‌رسد. با توجه به هوای گرم بهترین زمان سفر به ولایت بخارا از ماه مه تا سپتامبر است. ماه‌هایی که برای گردشگران مناسب نیستند هم ماه‌های سرد نوامبر تا مارس هستند.

نام بخارا برای ما غریبه نیست چراکه در ادبیات ما بارها به آن اشاره شده است. این شهر دارای تاریخچه‌ای غنی و متنوع است. ولایت بخارا سلطه‌ی گروه‌ها و باورهای مختلفی را تجربه کرده است که شاید اثری از تمام آن‌ها به‌جا نمانده باشد، اما به‌قدری آثار تاریخی ماندگار دارد که برای علاقه‌مندان تاریخ و فرهنگ و هنر، جذابیت زیادی دارد. بخارا شهر مناره‌ها و مساجد و یکی از بهترین ویترین‌های هنر و معماری اسلامی است به‌طوری‌که وقتی به نقشه بخارا نگاه کنید در جای‌جای این منطقه می‌توانید یک مناره یا مسجد یا عمارت مذهبی را ببینید.